КАТЕҐОРИЗАЦИЯ И ТЕОРИЯ ПРОТОТИПОХ НА МАТЕРИЯЛУ КАТЕҐОРИЙОХ ДОМАШНЇХ ЖИВОТИНЬОХ У ЯЗИКУ РУСНАЦОХ У ВОЙВОДИНИ

Александар Мудри

doi:10.19090/rs.2023.7.93-106

Александар Мудри Универзитет у Новим Саду Филозофски факултет Оддзелєнє за русинистику

DOI: https://doi.org/10.19090/rs.2023.7.93-106

Сажетак

У роботи представена єдна з ключних темох коґнитивней линґивистики, катеґоризация и теория прототипох. Розвой становискох о тих поняцох ишол од розуменя катеґорийох як строго ушорених ентитетох, цо було характеристичне за антични часи та аж по початок 20. вику, по сучасни коґнитивни розуменя катеґорийох. Основни предпоставки класичного приступу теориї катеґоризациї то же катеґориї дефиновани у смислу злучованя потребних и достаточних характеристикох, же прикмети членох катеґориї бинарни, же маю ясни гранїци та же шицки члени катеґориї маю єднаки статус. Перши сумнї до такого спатраня катеґорийох представел Лудвиґ Витґенштайн у роботи о Бавискох. Седемдзешатих рокох двацетого вику зоз емпирийнима виглєдованями Еленор Рош приходзи до пременки становиска ґу теориї катеґоризациї. Єдно зоз найзначнєйших резултатох виглєдованьох Рошовей то иснованє найлєпших членох катеґориї, односно прототипох. Операюци ше на представени теорийни фундаменти, запровадзене виглєдованє катеґоризациї домашнїх животиньох у язику Руснацох у Войводини. Воно провадзи як Руснаци видза тоти поняца на уровню номинацийох, фразеолоґизмох, и асоцияцийох. Прототипични член катеґориї ДОМАШНЇ ЖИВОТИНЇ пес. Тота катеґория надредзена катеґорийом СТАТОК, ЖИВИНА/ДРОБИЗҐ и ДОМАШНЇ ЛЮБИМЦИ. Прототипични член катеґориї СТАТОК то домашня животиня крава. На перифериї тей катеґориї ше находза домашнї животинї: коза, овца, конь, маґарец, швиня. Як найпрепознатлївши типични член катеґориї ЖИВИНА/ДРОБИЗҐ зявює ше домашня животиня кура. Як менєй препознатлїви члени хтори творя периферию тей катеґориї ше зявюю домашнї животинї гуска, пулька, качка, когут, заяц.

Референце

Bertoša, M. (1999). Stereotipi o životinjama. У: Badurina, L., Ivanetić, N., Pritchard, B., Stolac, D. (ред.) (1999). Teorija i mogućnosti primjene pragmalingvistike. Zagreb: Hrvatsko društvo za primijenjenu lingvistiku. 63–78.

Bugarski, R. (2003). Uvod u opštu lingvistiku (2. izd., Том 6, стр. 269). Čigoja štampa; XX vek.

Croft, W., & Cruse, D. A. (2004). Cognitive Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511803864

Ivić, M. (2001). Pravci u lingvistici. 2 (9. izd., dopunjeno poglavljem "Lingvistika u devedesetim godinama"). Biblioteka XX vek; Čigoja štampa; Knjižara Krug.

Lakoff, G. (1973). Hedges: A Study In Meaning Criteria And The Logic Of Fuzzy Concepts. Journal of Philosophical Logic, 2, 458–508.

Lakoff, G. (1987). Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. Chicago and London: The University of Chicago Press.

Mudri, A. (2022). Metoda asocijativnoho testu u kognitivnolingvističnih vihljedovanjoh. Švetlosc, 4, 17–30. (Cyrilic)

Mudri, A. (2022). Terminologija u vjazi zoz vihovom domašnjih životinjoh u ruskim jaziku u Vojvodini. doktorska disertacija. Novi Sad: Filozofski fakultet. (Cyrilic)

Murphy, G. (2021). Categories and concepts. У: Biswas-Diener, R.–E. Diener (ред.), Noba textbook series: Psychology. Champaign, IL: DEF publishers. http://noba.to/6vu4cpkt

Popović, Lj. (2008). Jezička slika stvarnosti, kognitivni aspekt kontrastivne analize. Beograd: Filološki fakultet. (Cyrilic)

Prćić, Т. (2018). Novi transkripcioni rečnik engleskih ličnih imena, treće, elektronsko, izdanje. Novi Sad: Filozofski fakultet Novi Sad. https://digitalna.ff.uns.ac.rs/sites/default/files/db/books/978-86-6065-497-9_0.pdf

Rosch, E. (1973). Natural categories. Cognitive Psychology, 4 (3), 328–350. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0010028573900170?via%3Dihub

Rosch, E. (1975a). Cognitive representations of semantic categories. Journal of Experimental Psychology: General, 104, 192–233.

Rosch, E. (1975b). Cognitive Reference Points. Cognitive Psychology, 7, 532–547. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0010028575900213?via%3Dihub

Rosch, E. (1976). Basic objects in natural Categories. Cognitive Psychology, 8, 382–439. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/001002857690013X?via%3Dihub

Rosch, E. (1978). Principles of categorization. У: Rosh, E.–Lloyd, B. (ред.) (1978), Cognition and categorization. Hillsdale, New Jersey: Erlbaum, 27–48.

Rosch, E. Mervis, C. (1975). Family resemblances: Studies in the internal structure of categories. Cognitive Psychology, 7, 573–605.

Taylor, J. R. (1995). Linguistic Categorization. Prototypes in Linguistic Theory. New York: Oxford University Press.